ما ایرانیان: زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی

سوال کردیم اگر در خلقیات ایرانیان ضعف هایی وجود دارد، وضع ما در مقایسه با سایر ملل چطور است؟ درصد به درجات کم و بیش موافق بودند ضعف های موجود در خلقیات ایرانی در مجموع از ضعف های موجود در خلقیات ملل اروپایی بیش تر است. 73 درصد معتقد بودند ضعف های موجود در خلقیات ایرانی از ضعف های موجود در خلقیات ملل غربی بیش تر است و 68 درصد اعتقاد داشتند ضعف های موجود در ایرانیان در مجموع از ضعف های سایر ملل آسیایی که در حوزه ی توسعه نسبتا موفق هستند (مثل چین، ژاپن وکره جنوبی) بیش تر است. به همین منوال، 60 درصد کم و بیش معتقد بودند ضعف های موجود در خلقیات و روحیات ایرانی در مجموع از ضعف های موجود در خلقیات ملل مسلمان نسبتا موفق (مثل ترکیه و مالزی) بیش تر است. پرسیدیم خلقیات ایرانی تحت تاثیر چه عواملی است، داخلی یا خارجی؟ در مورد عوامل داخلی نیز از ساختارهاست یا کنشگران؟ پاسخ گویان در درجه ی اول معتقد بودند عامل اصلی ساختارها و نهادهای جامعه مانند اقتصاد نفتی است. در درجه ی دوم بر آن بودند ایراد کار از کنشگران است و تنها در درجه ی سوم علل خارجی، مثل تهاجم نظامی، سیاسی، فرهنگی و دسیسه ی بیگانگان و چیزهای مشابه را ذکر کردند. هم چنین آن ها را درباره ی انواع خاصی از عوامل پرسیدیم. پاسخ گویان در درجه ی اول عوامل معرفتی را در خلقیات ایرانی موثر دانستند. به نظر می رسد چون پاسخ دهندگان اعضای هیئت علمی هستند و با فکر و تولید دانش، انتقال و مبادله ی آن سروکار دارند، به عوامل معرفتی توجه کرده اند، یابه طور کلی دیدگاهشان این است که نگرش ها و نقشه های ذهنی مردم سبب شده این طور رفتار کنند. تصویرشان از عالم، آدم جامعه، آینده، خود، ارتباطات و ... و به طور کلی نگرش ها و باورهای آن ها سبب شده این طور عمل کنند. یعنی مشکل را در ساختارهای شناختی و ذهن مردم جست وجو کردند. در درجه ی دوم، کاهش سرمایه های اجتماعی را موثر دانستند و معتقد بودند اعتماد، پیوند، مشارکت و همدلی کم شده و این امر خلقیات ایرانی را دچار مشکل کرده است. در درجه سوم معتقد بودند این وضع در ساخت و دولت در ایران ریشه دارد که غالبا اقتدارگرا و استبدادی بوده و این امر سبب شده مردم روحیاتی خاص داشته باشند. در درجه ی چهارم بر مناسبات دین و دولت انگشت گذاشتند. به نظر این گروه از پاسخ گویان که گویا به طور عمده به شرایط سه دهه ی اخیر نظر داشته اند، خلط این دو، مشکلات و آشفتگی های رفتاری به وجود آورده است.