معارف قرآن: خداشناسی - کیهان‌شناسی - انسان‌شناسی

در بخش خداشناسی که اولین بخش از درس های تفسیر موضوعی قرآن کریم است، مباحث مهمی از این دست مورد بررسی قرار گرفته است : دلیل عقلی بر وجود خدا در قرآن: در این بحث به این نکته پرداخته شده که حاصل براهین عقلی، معرفت حصولیِ غایبانه است، که قرآن به این نوع معرفت بسنده نکرده، معرفت حضوری و شهودی را در نظر دارد. به این مناسبت بحث خداشناسی فطری در قرآن، مطرح می گردد. توحید: مفهوم، مراتب و نصاب توحید در کلمه طیبه (لا اله الا اللّه) تجلی یافته است . توحید پنج مرتبه دارد: وحدت در وجوب وجود، وحدت در خالقیت، وحدت در ربوبیت تکوینی، وحدت در ربوبیت تشریعی و وحدت در الوهیت. این نکته نیز خاطرنشان شده که ابلیس در این پنج مرتبه، تنها وحدت در ربوبیت تشریعی را قبول نداشته است. نکته دیگر اینکه وساطت در تدبیر اگر به اذن اللّه باشد منافاتی با نصاب توحید ندارد. کلیات افعال الهی: خلق و تدبیر استقلالی همه هستی منحصر در خداوند است ؛ اما این منافاتی با قانون علیت ندارد، و به این مناسبت بحث «اصل علیت در قرآن» مطرح می شود. وسعت قدرت و مشیت الهی. هدف در افعال الهی: معنای هدف در مورد خداوند و چیستی این هدف موضوع این بحث است، و در نهایت این نتیجه به دست می آید که هدف از آفرینش جهان و انسان، پیدایش انسان کامل بوده است. اذن، تقدیر و قضای الهی در بخش جهان شناسی که دومین بخش از درس های تفسیر موضوعی قرآن کریم است و تعبیر کیهان شناسی در مورد آن صحیح تر است، مباحث زیر مورد بررسی قرار گرفته است: آسمان ها و زمین: تعداد آسمان ها و زمین، زمان و کیفیت خلقت آنها عرش و کرسی دیده های جهان: زمین، شب و روز، راه ها، بادها، رعد و برق و... پدیده های زمینی: کیفیت پیدایش ابر و باران، نهرها و چشمه ها و دریاها و ... فرشتگان و افعال آنان جن و شیطان و دار و دسته شیطان