انسان و سرنوشت

بخش هایی از مباحث این کتاب فلسفی، برخی تاریخی، بخشی از آن ها اخلاقی و دینی می باشد. در مقدمه ی این کتاب چنین می خوانیم: "...علی هذا منظور از طرح این مسئله در این رساله اولاً تحقیق در این جهت است که آیا اعتقاد به سرنوشت، آن طور که قواعد برهانی فلسفی ایجاب می کند، از نوع عقاید و افکاری است که معتقدین خود را به سستی و تنبلی می کشاند و مردمی که به این عقیده می گرایند خواه ناخواه به انحطاط کشیده خواهند شد، یا این عقیده اگر درست تعلیم داده شود، چنین تأثیر سوئی ندارد؟ ثانیاً اینکه اسلام این مسئله را چگونه و به چه طرزی تعلیم داده است و تعلیم اسلامی در این زمینه چه تأثیری درروحیه ی پیروان اسلام داشته است و می تواند داشته باشد؟... ...زیرا یافتن راه اصلاح اوضاع حاضر جهان اسلامی بستگی زیادی به پیدا کردن علل و موجبات انحطاط آن ها که در گذشته وجود داشته است و یا اکنون نیز موجود است..." این بزرگوار پس از طرح مقدمه ای نسبتاً طولانی به مسئله ی انسان و سرنوشت می پردازد و در کتاب به توضیح مسائلی از این قبیل می پردازد: سه فرض درباره ی سرنوشت؛ جنبه ی عملی و علمی این مسئله؛ مسیحیان اروپایی به استناد عقاید اشاعره، اسلام را مذهب جبری و عامل انحطاط مسلمین می خوانند؛ لغت قضا و قدر؛ فرضیه غلط درباره ی تغییرسرنوشت؛ فرضیه ی صحیح درباره ی تغییرسرنوشت؛ آیات قرآن در زمینه ی اختیار و اراده؛ نظام های لایتغیر از نظر قرآن؛ تفاوت حساس میان عقیده قضا و قدر الهی و جبر مادی؛ مستشرقین، معتزله را تمجید می کنندو...